อัตราเผื่อเหลือเผื่อขาด (Maximum Permissible Errors: MPE) เป็นหลักเกณฑ์ที่กำหนดโดยสำนักชั่งตวงวัด กรมการค้าภายใน สังกัดกระทรวงพาณิชย์ โดยตามประกาศกระทรวงพาณิชย์ หมายถึง ค่าความคลาดเคลื่อนสูงสุดที่ยอมให้มีระหว่างค่าที่อ่านได้จากเครื่องมือวัดกับค่าที่แท้จริงของปริมาณที่ทำการวัด

ค่าอัตราเผื่อเหลือเผื่อขาดนี้ถูกกำหนดขึ้นเพื่อเป็นเกณฑ์มาตรฐานในการผลิต การใช้งาน และการตรวจสอบเครื่องมือวัดต่างๆ ให้เป็นไปตามข้อกำหนดทางกฎหมาย ซึ่งเป็นหลักการที่ใช้ในหลากหลายอุตสาหกรรม เช่น อาหารและเครื่องดื่ม การแพทย์ และการผลิต ช่วยให้ผู้บริโภคได้รับสินค้าที่มีคุณภาพและตรงตามมาตรฐานที่กำหนดไว้

ทำไมต้องมีเผื่อเหลือเผื่อขาด

การวัดปริมาณในทางปฏิบัติมีข้อจำกัดหลายเรื่องที่อาจส่งผลต่อความแม่นยำของการวัด เช่น เครื่องมือ ความผันแปรของสิ่งที่วัด รวมถึงความคลาดเคลื่อนจากผู้ทำการวัด

อัตราเผื่อเหลือเผื่อขาด (Maximum Permissible Errors: MPE) จึงเป็นหลักการที่กำหนดขึ้นมาและถูกใช้ในระดับสากลเพื่อสะท้อนข้อจำกัดเหล่านี้ โดยกำหนดขอบเขตที่ยอมรับได้ของความคลาดเคลื่อน เพื่อให้การวัดยังคงมีความหมายและสามารถนำไปใช้งานได้จริง

• ข้อจำกัดของเครื่องมือวัด: ไม่มีเครื่องมือวัดใดที่สมบูรณ์แบบ เครื่องมือทุกชนิดมีความละเอียดจำกัดในการวัด และอาจมีความคลาดเคลื่อนเกิดขึ้นได้จากหลายปัจจัย เช่น สภาพแวดล้อม การเสื่อมสภาพ หรือแม้แต่ข้อจำกัดในการผลิต
• ความผันแปรของสิ่งที่ถูกวัด: สิ่งที่เราวัดอาจมีความผันแปรตามธรรมชาติ หรือเปลี่ยนแปลงไปตามสภาวะต่าง ๆ อุณหภูมิ ความชื้น หรือการใช้งาน ทำให้ค่าที่วัดได้มีความแตกต่างกันในแต่ละครั้ง เช่น ของเหลวอาจมีการขยายตัวเมื่ออุณหภูมิสูง ทำให้ปริมาตรที่วัดได้ไม่ถูกต้อง
• ความคลาดเคลื่อนจากผู้ทำการวัด: มนุษย์มีความแตกต่างกันในการรับรู้และการตัดสินใจ แม้จะใช้เครื่องมือเดียวกัน คนสองคนอาจอ่านค่าได้ไม่เท่ากัน หรือตีความผลการวัดต่างกัน

ความจริงแล้ว อัตราเผื่อเหลือเผื่อขาดไม่ไช่หลักการที่ถูกใช้แค่ในอุตสาหกรรมน้ำมัน แต่ครอบคลุมหลากหลายอุตสาหกรรมในประเทศ ซึ่งสามารถพบเห็นได้สินค้าอุปโภคบริโภคในชีวิตประจำวันของพวกเราทุกคน เช่น

• เครื่องดื่ม เช่น น้ำเปล่า น้ำดื่มโซดา หากสังเกตจะพบว่าปริมาณเครื่องดื่มในแต่ละขวดจะมีปริมาณแตกต่างกันเล็กน้อย ไม่เท่ากันทั้งหมด แต่ทุกขวดอยู่ในเกณฑ์ที่กฎหมายควบคุม
• อาหารถุง เช่น ขนมขบเคี้ยว ซึ่งถือเป็นอีกหนึ่งประเภทสินค้าที่ไม่สามารถควบคุมให้ปริมาณของชิ้น และน้ำหนักชิ้นในแต่ละถุงเท่ากันทั้งหมด จึงมีความแตกต่างกันเล็กน้อย แต่อยู่ในเกณฑ์ที่กฏหมายควบคุมไว้เช่นกัน 
• เครื่องปรุง เช่น น้ำปลา ซอสต่าง ๆ เป็นสินค้าประเภทของเหลวในชีวิตประจำวันที่เราสามารถเห็นความแตกต่างกันเล็กน้อยในแต่ละขวดได้เช่นเดียวกัน

นอกจากนี้ ยังมีสินค้าในชีวิตประจำวันอีกมากมายที่อัตราเผื่อเหลือเผื่อขาดถูกใช้เพื่อควบคุมให้ปริมาณของสินค้าที่แสดงต่อผู้บริโภค กับปริมาณสุทธิเที่ยงตรง ถูกต้องเป็นธรรมต่อผู้บริโภค โดยมีสำนักชั่งตวงวัด กรมการค้าภายใน (DIT) เป็นผู้กำกับดูแล

ในต่างประเทศมีการกำหนดอัตราเผื่อเหลือเผื่อขาด (Maximum Permissible Errors: MPE) เช่นเดียวกับประเทศไทย หลายประเทศมีหน่วยงานและมาตรฐานที่กำหนดค่า MPE เพื่อควบคุมและตรวจสอบความถูกต้องของการวัดในอุตสาหกรรมต่าง ๆ ซึ่งมีวัตถุประสงค์เดียวกันคือ เพื่อให้มั่นใจว่าผลิตภัณฑ์และบริการมีคุณภาพตามที่กำหนด

สหรัฐอเมริกา

ในสหรัฐอเมริกา การกำหนดมาตรฐานที่ใช้ในการตรวจสอบและควบคุมเครื่องมือวัดต่าง ๆ อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของหน่วยงานชื่อว่า National Institute of Standards and Technology (NIST) ซึ่งเป็นหน่วยงานที่อยู่ภายใต้กระทรวงพาณิชย์สหรัฐ โดยมีหน้าที่กำหนดและส่งเสริมมาตรฐานการวัดในระดับประเทศ

NIST จะจัดทำเอกสารคู่มือมาตรฐานการตรวจสอบและควบคุมเครื่องมือวัดที่เรียกว่า NIST Handbook 44 โดยร่วมมือกับผู้เชี่ยวชาญและหน่วยงานต่าง ๆ เพื่อให้มีมาตรฐานที่ครอบคลุมและเป็นที่ยอมรับในระดับประเทศ ซึ่งในคู่มือดังกล่าวมีการกำหนดอัตราเผื่อเหลือเผื่อขาดสำหรับผลิตภัณฑ์ปิโตรเลียมไว้ดังตารางด้านล่าง (NIST Handbook 44)

สหภาพยุโรป

ในสหภาพยุโรป (European Union) มีการกำหนดมาตรฐานสำหรับเครื่องมือวัดที่ใช้ในการค้าที่เรียกว่า Measuring Instruments Directive (MID) 2014/32/EU โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้แน่ใจว่าเครื่องมือวัดที่วางจำหน่ายในตลาด EU มีความแม่นยำ น่าเชื่อถือ และเป็นไปตามข้อกำหนดด้านมาตรวิทยาที่จำเป็น

MID ครอบคลุมเครื่องมือวัดที่หลายประเภท รวมถึงมาตรวัดน้ำ มาตรวัดก๊าซ เครื่องวัดความร้อน เครื่องวัดไฟฟ้า เครื่องชั่ง และอื่น ๆ โดยสำหรับของเหลว ซึ่งรวมถึงการวัดน้ำมัน มีการกำหนดค่าอัตราเผื่อเหลือเผื่อขาดไว้ดังตารางด้านล่าง (MID 2014/32/EU)