ราคาน้ำมันในประเทศไทยผันผวนตามราคาน้ำมันในตลาดโลก ขึ้นอยู่กับอุปสงค์ (Demand) และอุปทาน (Supply)

แต่ปัจจัยหลักที่ส่งผลต่อราคาน้ำมันในประเทศไทยมากที่สุดคือ ต้นทุนเนื้อน้ำมันที่มาจากการนำเข้าน้ำมันดิบ ซึ่งคิดเป็นสัดส่วนสูงถึงประมาณ 70% ของราคาน้ำมันในไทย ดังนั้นสาเหตุที่ราคาน้ำมันไทยแพงจึงมาจากปัจจัยเหล่านี้:

1. การพึ่งพาการน้ำเข้าน้ำมันดิบ

แม้ประเทศไทยจะมีแหล่งขุดน้ำมันดิบเอง แต่ปริมาณที่ขุดได้รองรับปริมาณที่ต้องใช้ต่อวันได้ไม่ถึง 10%  ไทยจึงต้องนำเข้าน้ำมันดิบมากกว่า 90% (ข้อมูลปี 2566 อ้างอิง สนพ.) เพื่อให้เพียงพอต่อความต้องการใช้งานทั้งประเทศ เมื่อประเทศไทยต้องพึ่งพาการนำเข้าน้ำมันดิบเป็นหลัก การเปลี่ยนแปลงของราคาน้ำมันดิบในตลาดโลกจึงส่งผลกระทบโดยตรงต่อราคาน้ำมันในประเทศไทย ซึ่งรวมถึงค่าใช้จ่ายในการขนส่งและประกันภัยด้วย

2. ราคาน้ำมันดิบในตลาดโลก

ราคาน้ำมันดิบในตลาดโลกมีการผันผวนตามความต้องการและอุปทานในตลาด ซึ่งได้รับผลกระทบจากหลายปัจจัย เช่น สถานการณ์ทางการเมืองระหว่างประเทศ สงคราม การคว่ำบาตรทางเศรษฐกิจ รวมถึงเหตุการณ์ธรรมชาติที่ส่งผลกระทบต่อการผลิตน้ำมัน เมื่อราคาน้ำมันดิบในตลาดโลกสูงขึ้น ราคาน้ำมันที่นำเข้าในประเทศไทยก็จะสูงขึ้นตามไปด้วย

3. ค่าขนส่งและค่าประกันภัย

การนำเข้าน้ำมันดิบจากต่างประเทศต้องเสียค่าขนส่ง ซึ่งรวมถึงค่าใช้จ่ายในการขนส่งทางเรือและค่าประกันภัย ความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับการขนส่งในทะเล ค่าขนส่งและประกันภัยนี้เพิ่มต้นทุนในการนำเข้าน้ำมันดิบที่ไทยต้องนำเข้า ส่งผลให้ราคาน้ำมันสำเร็จรูปในประเทศไทยสูงขึ้นไปด้วย

แม้ประเทศไทยจะมีแหล่งขุดน้ำมันดิบเอง แต่ปริมาณที่ขุดได้รองรับปริมาณที่ต้องใช้ต่อวันได้ไม่ถึง 10% โดยผลิตได้เพียงประมาณ 70,000 บาร์เรลต่อวัน ในขณะที่ปริมาณการใช้งานอยู่ที่ประมาณ 1,032,000 บาร์เรลต่อวัน (ข้อมูลปี 2566 อ้างอิง สนพ.)

ไทยจึงต้องนำเข้าน้ำมันดิบมากกว่า 90% เพื่อให้เพียงพอต่อความต้องการใช้งานทั้งประเทศ ดังนั้นราคาน้ำมันไทยจึงผันผวนตามราคาน้ำมันตลาดโลก เมื่อราคาน้ำมันดิบในตลาดโลกสูงขึ้น ราคาน้ำมันที่นำเข้าในประเทศไทยจึงสูงขึ้นตามไปด้วย

ปัจจุบันไทยขุดน้ำมันดิบจาก 7 แหล่งน้ำมันดังนี้

1. แหล่งขุดเจาะน้ำมันสิริกิติ์ 25,000 บาร์เรลต่อวัน
2. แหล่งขุดเจาะน้ำมันจัสมิน 9,000 บาร์เรลต่อวัน
3. แหล่งขุดเจาะน้ำมันหนองยาว 8,000 บาร์เรลต่อวัน
4. แหล่งขุดเจาะน้ำมันเอราวัณ 6,600 บาร์เรลต่อวัน
5. แหล่งขุดเจาะน้ำมันทานตะวัน 6,000  บาร์เรลต่อวัน
6. แหล่งขุดเจาะน้ำมันมโนราห์ 4,800 บาร์เรลต่อวัน
7. แหล่งขุดเจาะน้ำมันบัวหลวง 4,600 บาร์เรลต่อวัน
8. แหล่งขุดเจาะอื่น ๆ 5,000 บาร์เรลต่อวัน

อ้างอิง: ข้อมูลปี 2566 อ้างอิง สนพ.

ในด้านโครงสร้างของราคาน้ำมันแล้ว แต่ละประเทศจะมีองค์ประกอบของโครงสร้างราคาที่คล้ายกันคือ

1. ต้นทุนเนื้อน้ำมัน
2. ภาษีและกองทุน
3. ค่าการตลาด

แต่สัดส่วนของแต่ละองค์ประกอบในแต่ละประเทศจะไม่เหมือนกัน ขึ้นอยู่กับต้นทุนการผลิตและการนำเข้า โครงสร้างภาษีและกองทุน และรัฐบาลนโยบาย

ทำไมประเทศมาเลเซียราคาน้ำมันถูก

ประเทศมาเลเซียจัดว่าเป็นประเทศที่มีปริมาณการส่งออกน้ำมันดิบมากกว่าการนำเข้า (Net Export) ต่างจากประเทศไทยที่มีปริมาณการนำเข้าน้ำมันมากกว่าส่งออก (Net Import)

หมายความว่า มาเลเซียสามารถผลิตน้ำมันดิบได้มากกว่าความต้องการใช้ภายในประเทศ ซึ่งนอกจากจะทำให้มาเลเซียมีต้นทุนของเนื้อน้ำมันที่ต่ำแล้ว รัฐบาลยังมีนโนบายการสนับสนุนราคาน้ำมันอีกด้วย ช่วยให้ราคาน้ำมันในประเทศมาเลเซียถูกกว่าไทย

ทั้งนี้ ปัจจุบัน ประเทศมาเลเซียได้ประกาศยกเลิกการอุดหนุนราคาน้ำมันดีเซลแล้ว ส่งผลให้ราคาน้ำมันดีเซลในมาเลเซียปรับตัวสูงขึ้นประมาณ 9 บาท/ลิตร แต่สาเหตุที่ราคายังคงถูกกว่าประเทศไทย เพราะโครงสร้างราคา ภาษี และกองทุน แตกต่างกัน

ราคาตลาดสิงคโปร์ที่มักพูดถึงกัน ไม่ได้หมายถึงราคาน้ำมันในประเทศสิงค์โปร์ หรือราคาน้ำมันที่ประเทศสิงคโปร์ประกาศเอง แต่หมายถึงราคาที่มาจากตลาดกลางในสิงคโปร์ ซึ่งเป็นศูนย์กลางการซื้อขายน้ำมันที่ใหญ่ที่สุดในภูมิภาคเอเชีย

เรือบรรทุกน้ำมันจากทุกประเทศในภูมิภาคนี้ จะมาบรรจบกันที่สิงคโปร์เพื่อทำการแลกเปลี่ยนและซื้อขายน้ำมันประเภทต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นน้ำมันดิบ หรือน้ำมันสำเร็จรูป ซึ่งประเทศไทยใช้การอ้างอิงราคาจากตลาดสิงคโปร์นี้ใน 2 บริบทดังนี้

1. การนำเข้าน้ำมันดิบและน้ำมันสำเร็จรูปจากตลาดสิงคโปร์​

เนื่องจากประเทศไทยผลิตน้ำมันเองได้ไม่ถึง 10% ของปริมาณการใช้งานต่อวัน ไม่เพียงพอต่อความต้องการใช้งานภายในประเทศ ประเทศไทยจึงจำเป็นต้องนำเข้าน้ำมันดิบ รวมถึงในบางช่วงมีการนำเข้าน้ำมันสำเร็จรูปจากต่างประเทศ สาเหตุที่ประเทศไทยอ้างอิงราคาน้ำมันจากตลาดสิงคโปร์ในการนำเข้าน้ำมัน มี 3 ประเด็นดังนี้:

• ความใกล้ชิดทางภูมิศาสตร์: สิงคโปร์ตั้งอยู่ในทำเลที่ใกล้กับประเทศไทยมากที่สุด การขนส่งน้ำมันจากสิงคโปร์มาประเทศไทยจึงมีความสะดวก รวดเร็ว และต้นทุนถูกกว่าการนำเข้าน้ำมันจากภูมิภาคอื่นที่อยู่ไกลกว่า เช่น ตะวันออกกลางหรืออเมริกา จึงเป็นการช่วยลดค่าใช้จ่ายในการขนส่งและระยะเวลาในการขนส่ง
• ราคากลางที่เชื่อถือได้: เนื่องจากตลาดสิงคโปร์เป็นตลาดน้ำมันที่มีปริมาณการซื้อขายสูงมาก มีการซื้อขายน้ำมันในปริมาณมากทุกวัน ทำให้ราคาน้ำมันที่ประกาศในตลาดนี้มีความน่าเชื่อถือและเป็นที่ยอมรับในระดับสากล ทำให้ประเทศไทยสามารถใช้ราคานี้เป็นตัวอ้างอิงได้อย่างปลอดภัย เช่นเดียวกับการซื้อเนื้อหมู หรือข้าวสารที่ผู้บริโภคต้องการซื้อด้วยราคาที่ขายกันในตลาดจริง ๆ ไม่ใช่ราคาที่ถูกกำหนดเองจากผู้ค้ารายใดรายหนึ่ง
• ราคาสอดคล้องกับตลาดโลก: ราคาน้ำมันจากตลาดสิงคโปร์มีความเคลื่อนไหวที่สอดคล้องกับราคาน้ำมันในตลาดโลก เป็นอีกหนึ่งเครื่องยืนยันว่าเป็นราคาที่ไม่ถูกแทรกแซงจากการปั่นราคา ทำให้ประเทศไทยมั่นใจได้ว่าจะไม่ถูกเอาเปรียบจากผู้ค้ารายใด

2. การตั้งราคาน้ำมันสำเร็จรูปหน้าโรงกลั่นโดยอ้างอิงราคาในตลาดสิงคโปร์​

ประเทศไทยจัดเป็นประเทศที่ทั้งนำเข้าและส่งออกน้ำมันในเวลาเดียวกัน ดังนั้นนอกจากการนำเข้าน้ำมันที่ประเทศไทยอ้างอิงราคาตลาดสิงคโปร์แล้ว ประเทศไทยยังใช้สำหรับการตั้งราคาน้ำมันสำเร็จรูปหน้าโรงกลั่นที่ผู้ค้าน้ำมันต่าง ๆ ซื้อน้ำมันจากประเทศไทยไปใช้ด้วย สาเหตุที่ประเทศไทยเลือกอ้างอิงราคาน้ำมันจากตลาดสิงคโปร์ในการตั้งราคาน้ำมันหน้าโรงกลั่น มี 3 ประเด็นดังนี้:

• ความน่าเชื่อถือในการค้า: เช่นเดียวกับการที่ประเทศไทยนำเข้าน้ำมันโดยต้องการซื้อในราคากลางที่เป็นธรรม คู่ค้าที่ต้องการซื้อน้ำมันจากประเทศไทยก็ต้องการราคาที่เป็นธรรมเช่นกัน การตั้งราคาที่ไม่สอดคล้องกับราคาในตลาดกลางและตลาดโลกจะกระทบต่อความน่าเชื่อถือและความสัมพันธ์ของประเทศไทยในการค้าระหว่างประเทศ
• การกำหนดราคาที่ไม่เป็นธรรม: หากโรงกลั่นกำหนดราคาตามความต้องการ อาจทำให้เกิดการบิดเบือนราคาน้ำมัน ผู้บริโภคหรือผู้ค้าอาจต้องจ่ายในราคาที่สูงกว่าความเป็นจริงหรือไม่สอดคล้องกับต้นทุนที่แท้จริง
• ความไม่เสถียรของราคา: การตั้งราคาที่ไม่อิงจากตลาดสิงคโปร์อาจทำให้ราคาน้ำมันในประเทศมีความผันผวนมากขึ้น เนื่องจากขาดเสถียรภาพที่มาจากการอ้างอิงราคาตลาดสากล